بررسی امکانات و اختیارات دستور زبانی در شعر ناصرخسرو

     هر زبانی مجموعه‌ قواعدی دارد که همه گویندگان زبان ملزم به اطاعت از آن قواعد هستند. در این قواعد اختیاراتی هم هست که دست گویندگان آن زبان را باز گذاشته است. مثلاً همه می‌توانند به جمع «پرنده‌»، «پرند‌گان» و یا «پرنده‌ها» بگویند. علاوه بر این امکانات عمومی، شاعران امکانات دیگری نیز دارند. این امکانات زبانی مواقعی وزن کلام را تغیر نمی‌دهد؛ مانند «چِشم/ چَشم» و گاه وزن را تغییر می‌دهد. مانند: «افسانه/ فسانه» و «اسکندر/ سکندر». هدف اصلی این تحقیق پاسخ دادن به این سوال است که شعرای زبان فارسی چگونه از زبان به نفع خود استفاده کرده، با آشنایی‌زدایی سعی در زیباسازی و نیز حل مشکل وزنی شعر خود می‌کنند؟ منظور از امکاناتدستوری در این پژوهش، امکاناتی است که دست شاعر را در انتخاب چند گزینه‌ مساوی باز گذاشته تا ضمن حفظ معنا و بلاغت، بتوان با انتخاب یکی از گزینه‌ها وزن شعر را تنظیمنماید. مقدار امکانات خلق شده در هر اثری ادبی و نیز در هر دوره‌ای متفاوت است. جمع‌آوری تمام این امکانات در کل ادب فارسی،  خود به سال‌ها پژوهش نیاز دارد. در این مقاله فقط مهم‌ترین امکانات دستوری در دو بخش مهم ساخت‌واژه و نحو دیوان ناصرخسروبررسی شده‌اند. مثلاًتغییر جایگاه وند نفی و وند استمرار، فاصله انداختن بین اجزای فعل مرکب، استفاده از ضمایر متصل غیرفاعلی برای فعل لازم، تغییر جایگاه صفت در جمله از انواع امکان‌‌های دستوری است. با شناخت امکانات دستوری می‌توان به روزآمد کردن زبان فارسی کمک فراوانی کرد. این امکانات در هر شعر و نثری وجود دارند، اما در این مقاله فقط امکاناتی دستوری شعر بررسی شده است. اگر بتوان همه متون ادب فارسی را از این نظر بررسی کرد، بسیاری از مشکلات زبان فارسی شناخته و برطرف خواهد شد.